Znane porzekadło głosi, że winonapój uzyskiwany na drodze całkowitej lub częściowej fer... (...) im starsze – tym lepsze. Co zatem powiedzieć o jednym z najstarszych i do dziś istniejącym szczepie winorośli? Muskat aleksandryjski prawdopodobnie służył do produkcji ulubionego wina ostatniej królowej Egiptu – Kleopatry VII.
Właściwie wszystko w archeologii polega na domniemaniach i dedukcji. Nie inaczej jest w przypadku historii powstania i uprawy muskatu aleksandryjskiego. Jeśli wierzyć prawdziwości określenia geograficznego, początków uprawy tego białego szczepu należy szukać w Egipcie.
Aleksandria została założona przez Aleksandra Wielkiego w 331 roku p.n.e., w zachodniej części delty Nilu, przy jego tzw. odnodze kanopskiej. Informacje o uprawie winorośli i produkcji wina w tym rejonie pochodzą jednak już z czasów znacznie poprzedzających podboje wielkiego wodza macedońskiego.
Apelacje nad Nilem
Pierwszą znaną wzmianką dotyczącą win z zachodniej delty Nilu jest krótki tekst zapisany atramentem na ceramicznym naczyniu, którego fragmenty znaleziono w okolicach pałacu faraona Amenhotepa III (ok. 1350 p.n.e.) w Tebach Zachodnich. Okolice kanopskiej odnogi Nilu oraz jeziora Mareotis opisano w nim jako najważniejszy region produkcji najlepszych win. Niestety, z tekstu nie wynika, czy chodziło o wina białe.
Starożytne egipskie opisy win znajdowane na amforach precyzją ustępują chyba jedynie współczesnym etykietom win niemieckich. Przede wszystkim był tam określony region królestwa, z którego pochodziło wino, oznaczony był rocznik (podany jako rok panowania danego faraona, np. Amenhotep III, rok 29), nazwa winnicy i imię winiarza-producenta.
Podawano w nich także ocenę wina (w skali: dobre, bardzo dobre, bardzo bardzo dobre), a także wymieniano okazję, na którą dane wino jest przeznaczone (na przykład: „wino na ofiarę”, „do uszczęśliwiania”, „na szczęśliwy powrót”). Większość amfor nosiła na sobie także kartusz królewski, czyli imię panującego faraona zapisane w obramowaniu symbolizującym mury pałacu. Związane to było z ówczesną rolą wina jako napoju tylko dla króla i jego rodziny oraz najwyższej elity państwa. Brakowało tylko jednaj – ważnej z naszego punktu widzenia – informacji: czy wino jest czerwone, czy białe.
Z Egiptu w świat
Na licznych malowidłach ściennych, zachowanych przede wszystkim w grobowcach, wino jest przedstawiane zawsze jako czerwony płyn. Należy jednak pamiętać, że sztuka egipska była bardzo silnie skonwencjonalizowana, na przykład mężczyzn przedstawiono zawsze z czerwonym kolorem skóry, a kobiety z żółtym. Opisy zawierające rzeczywisty kolor wina pojawiają się dopiero w okresie ptolemejskim, czyli po podboju Aleksandra i założeniu miasta Aleksandria – stolicy Ptolemeuszy.
Gleby z terenów nad południowym brzegiem jeziora Mareotis (dziś Mariut), leżących dokładnie naprzeciw Aleksandrii, były zbyt ubogiedegustacyjne określenie wina, w którym nagromadzenie iloś... (...), dlatego nie nadawały się pod uprawę zbóż. Rozpoczęto tam więc uprawę winorośli, tym samym, przez przypadek, idealnie dobierając właściwe terroir dla winorośli. Sława muskatu aleksandryjskiego mogła narodzić się właśnie wtedy, choć zapewne nigdy nie udowodnimy, że już wówczas był to ten sam szczep, który znamy dzisiaj.
Ateneusz (II/III wiek n.e.), autor słynnego dzieła Deipnosophistae traktującego o obyczajach kulinarnych epoki twierdził, że wino z okolic jeziora Mareotis było „doskonałe, białe, przyjemne, aromatyczne i łatwe w piciu”. Ta charakterystyka, mimo że dość ogólna, dobrze oddaje istotę współczesnego muskatu aleksandryjskiego.
Moscatel de setúbalbiałe alkoholizowane wino portugalskie klasy DOC z regionu ... (...), moscatel de málaga, moscatel de rivesaltes, hanepoot czy zibibbo to tylko kilka z co najmniej 170 synonimów nazwy muskatu aleksandryjskiego zarejestrowanych przez Institute for Grapevine Breeding w Geilweilerhof. Prawdopodobnie żaden inny szczep nie występuje pod tyloma określeniami. Dowodzi to sędziwego wieku tej odmiany oraz dużego rozprzestrzenienia jego występowania w basenie Morza Śródziemnego i poza nim.
Być może początek tego procesu miał miejsce w czasach Imperium Rzymskiego, gdy Morze Śródziemne było morzem wewnętrznym mocarstwa oraz głównym szlakiem handlowym umożliwiającym szybką wymianę towarową na dużą skalę pomiędzy prowincjami. Dlatego znajdujemy dziś muskat aleksandryjski w Portugalii, Hiszpanii, Francji, na Sycylii czy w Grecji.
Powrót
W samym Egipcie, po okresie rzymskim, jakość win znad jeziora Mareotis stopniowo się obniżała. Jan Jałmużnik, patriarcha z VII wieku n.e., pisał, że „ich smak nie zachwyca, a cena jest niska”. Niewiele później kraj opanowali najeźdźcy arabscy. W 1903 roku Nestor Gianaclis, Grek z Turcji, postanowił odrodzić słynne wino królowej Kleopatry. Odniósł nawet pewien sukces, którego uwieńczeniem były liczne nagrody, jakie jego białe wino dostało na targach w Europie w okresie między 1918 a 1939 rokiem. Wojna, a później nacjonalizacyjna polityka Egiptu zaprzepaściły jego prace, choć winnica nosząca jego imię odrodziła się w 1997 roku. Królowa Kleopatra prawdopodobnie byłaby z tego zadowolona.
