Winiarska Grecja to dwa, niemal nieprzenikające się, odrębne światy. Tego, który spotykamy na naszych półkach sklepowych w zasadzie nie znajdziemy w greckich domach ani lokalnych restauracjach. Spotkamy je w miejscach turystycznych, hotelach i sklepach, gdzie zaglądają wakacyjni przybysze. Mało który Grek kupuje butelkowane wino w sklepie.
Wprowadzenie
Grecja jest krajem wybitnie rolniczym, bardzo rozdrobnionym, zatem wielka rzesza rolników posiada przydomowe winniczki (obsadzone najczęściej nieznanymi odmianami), z których pochodzi wino do szeroko rozumianej rodzinnej konsumpcji. A do tego dochodzą winniczki należące do monasterów, czy też parcele rozrzucone po setkach wysp. Teoretycznie takie wina nie trafiają do obrotu, ale praktyka jest inna. Prawie każdy miastowy Grek ma swego „chłopa”, u którego za drobną opłatą „tankuje” do baniaka trochę wina na swoje własne potrzeby, oczywiście poza oficjalnym obiegiem fiskalnym. Bo gdyby to wszystko działo się zgodnie z prawem, to nikomu by się to nie opłacało. Ale taka po prostu jest Grecja.
W dodatku Grecja rozciąga się na część kontynentalną oraz ponad 500 wysp na Morzu Śródziemnym. I nie byłoby w tym nic strasznego, gdyby nie fakt, że wiele z nich posiada wielowiekową, czy nawet wielotysiącletnią, często odrębną tradycję winiarską, inną od tej z sąsiedniej wyspy, o części kontynentalnej już nie wspominając. A jeszcze trudniejszym jest to, iż winogrodnictwo na wielu z nich było determinowane przez specyficzne warunki klimatyczne – nasłonecznienie, siłę wiatrów i opadów, co z kolei prowadziło do wyboru przed wiekami nieznanych dziś gdzie indziej odmian winogron. Stwierdzenie, że w Grecji występuje około trzysta lokalnych odmian (tak podaje wiele źródeł), mija się z prawdą, a pomnożenie tej liczby przez sto także do niej nas nie przybliży, bo ogromna liczba szczepów nie ma nawet swojej nazwy i dopiero czeka na naukowe badania.
Musimy zatem zadowolić się ogólnikami, iż Grecja cieszy się klimatem głównie śródziemnomorskim, z licznymi enklawami górskimi, a także wpływami kontynentalnymi. A winorośl uprawia się na glebach zróżnicowanych, głównie kamienistych, ale także piaszczystych i wapiennych.
Jakkolwiek Grecja nie jest ani pierwszym krajem na świecie, ani nawet w Europie, gdzie pojawiło się winiarstwo, to właśnie tutaj przybrało ono po raz pierwszy najbardziej zorganizowane formy, stało się częścią gospodarki rolnej na równi z innymi formami uprawy ziemi, a wino stało się naturalnym, codziennym pożywieniem, a nie napojem bogatszych warstw, czy też używanym wyłącznie do świętowania. Oprócz rolnictwa wino stało się jedną z najważniejszych dziedzin wewnętrznego i zewnętrznego handlu.
Wkroczyło także do sztuki, i to nie tylko tej wyższej, z malunkami, rzeźbami i zdobieniami, ale także do literatury i religii. Stało się także inspiracją w typowej sztuce użytkowej – naczynia, kielichy i dzbany to oczywiste, ale tutaj rozwinął się na masową skalę wyrób amfor, zbiorników i innych narzędzi potrzebnych do przemysłowego obchodzenia się z winem. Nie do przecenienia jest również grecki wpływ na całe winiarstwo europejskie. Z helleńskich doświadczeń korzystały ludy Bliskiego Wschodu, cała kultura rzymska, Grecy przed Rzymianami dotarli ze sztuką uprawy winorośli do Italii i południowych rejonów Francji oraz Hiszpanii.
Nieprzerwany okres rozwoju winiarskiego Grecji, przeżywający wzloty i upadki, ale trwający od starożytności do średniowiecza, skończył definitywnie turecki najazd (od 1430 do zajęcia Krety w roku 1699) i następująca po nim niemal 500-letnia okupacja. Podupadły gnębione przez podatki winnice. Przetrwały te produkujące rodzynki oraz nieliczne enklawy, które obroniły się sporymi wpływami z handlu (Samos). Nawet niewielkie przydomowe winniczki z czasem stały się rzadkością.
Nowoczesna era lokalnego winiarstwa zaczyna się dopiero w latach 60. i 70. ubiegłego wieku, kiedy greckie wina pojawiają się szerzej na europejskich rynkach. Lecz paradoksalnie głównym winem eksportowym staje się… retsina oraz wina półsłodkie (imiglykos). Niemniej za plecami tego głównego i łatwego nurtu, pojawiają się bardziej ambitne przedsięwzięcia – znamiennym jest, że dopiero w roku 1963 w Grecji posadzono po raz pierwszy cabernet sauvignon.
Retsina to białe (rzadziej różowe) wino greckie o antycznych korzeniach. Charakteryzuje się mocnym żywicznym (po grecku – retsina) aromatem, którego nabiera poprzez dodawanie doń żywicy lub przebywając w drewnianych pojemnikach nasączonych tą substancją. Powody użycia żywicy są dwa: sam jej dodatek konserwował wino (lub chronił beczki przed zakażeniem), żywicą uszczelniano także zamknięcia amfor w czasie transportu. Jeszcze inna wersja mówi, że wino trafiało do zbiorników po słynnej żywicy z Aleppo, którą importowano z Bliskiego Wschodu do Grecji. Jakkolwiek było, użycie żywicy w czasach współczesnych ma podłoże li tylko tradycyjne – niektórym konsumentom, zwłaszcza starszym smakuje. Ma jednak negatywny wpływ na obraz win greckich w ogóle – z reguły termin „retsina” jest jedynym, jaki znają turyści.
Klasyfikacja win greckich
Wielką zaletą greckiego systemu klasyfikacyjnego win jest to, że apelacji jest tu niewiele. Znacznie więcej jest win regionalnych i stołowych. A w dodatku nikomu nie zależy, by to zmienić. Powody są dwa. W przypadku win regionalnych istnieje możliwość znacznie większej liczby kombinacji, np. w doborze odmian i kupażowania. Wina jakościowe powinny wykazać się pewną tradycją uprawy odmian w danym regionie, więc „wsadzenie” tu cabernet sauvignon czy też bijącego rekordy popularności syrah/shiraz jest niemal niemożliwe. Nikt nie zarejestruje takiej „tradycji”.
Wina jakościowe powinny być zatem oparte na szczepach lokalnych, uprawianych tu od wieków. Tymczasem owa tradycja w kilkutysiącletniej Grecji niemal nie istnieje. Za wyjątek można by uznać robione na rozrzuconych po Morzu Egejskim wyspach jak Samos czy Limnos niektóre słynne muskaty, którymi handlowano na potęgę nawet w czasach tureckich.
Podobnie jest w samej dzisiejszej Grecji – nikomu nie udało się policzyć do dziś, ile szczepów tu funkcjonuje. W obecnych czasach wypromowanie nowego szczepu na światowych rynkach jest niemożliwe – tym bardziej, jeśli jest to szczep o nic nie mówiącej i trudnej do wymówienia nazwie. Dlatego Grecy zupełnie nie śpieszą się z mnożeniem nowych apelacji.
Ostatecznie producenci greccy bardzo swobodnie podchodzą do klasyfikacji swoich win – tutaj bardziej liczy się cena lub znajomy dostawca niż faktyczna klasyfikacja. Niemniej klasyczny europejski podział tu istnieje i znajdziemy go obowiązkowo na wszystkich etykietach. Terminy bardziej znanych win podawane są dwujęzycznie, choć spotkać można i butelki z napisami wyłącznie greckimi. Pamiętać należy – jak zawsze, ale szczególnie tutaj – iż apelacja dotyczy bardziej pochodzenia niż jakości wina. Zgodnie z najnowszymi dyrektywami UE wina greckie dzielą się na trzy grupy:
- wina stołowe: Epitrapezios oinos, odpowiednik np. Vin de table,
- wina regionalne: Topikos oinos, odpowiednik: Vin de Pays/IGP, IGT/IGP,
- wina jakościowe: OPE (ΟΠΕ), czyli Onomasia proelefsis eleghomeni, odpowiednik włoskiego DOC, oraz OPAP (ΟΠAΠ), czyli Onomasia proelefsis anoteras poiotitos, odpowiednik włoskiego DOCG.
Lokalne odmiany
Jest ich mnóstwo, a będzie jeszcze więcej (co kilka lat słyszymy o winogrodnikach, którym udało się ocalić nową-starą odmianę, jak choćby plyto i dafni na Krecie) – poniżej charakteryzujemy tylko te flagowe, zaznaczając przy okazji, w jakich apelacjach należy ich szukać.
- Assyrtiko. Najważniejsza odmiana białych winogron uprawiana w całym kraju i uważana za jedną z najlepszych w południowej Europie. Daje wina świeże, mineralne, ekstraktywne, o sporej zawartości kwasów – zarówno lekkie, jak i zdatne do leżakowania w beczkach. Największą jej zaletą jest to, iż niezależnie od dojrzałości owoców jagody zachowują stałą, wysoką kwasowość, więc można czasami poczekać ze zbiorami. Świetna w regionie Macedonia, w apelacjach takich jak Playies Melitona, Drama, Pangeon.
- Moschofilero. Biała (a właściwie szara) odmiana z Arkadii na Peloponezie, podstawowa dla apelacji Mantinia. Pachnie różą, fiołkami i przyprawami, daje rześkie i pikantne wina w typie umiarkowanego traminera.
- Agiorgitiko. Czerwony szczep znany głównie ze słynnego okręgu i apelacji Nemea na Peloponezie. Daje delikatne, owocowe wina, od lekkich po ciężkie. Ma zdolność do dłuższego dojrzewania. Charakteryzuje się zapachami czarnych porzeczek, śliwek, skóry, cynamonu i przypraw. Niezbyt duża zawartość tanin powoduje, że jest kupażowana z ciężkimi winami. Uniwersalna – można z niej robić zarówno lekkie, jak i ciężkie wina. Jej nazwa oznacza „odmiana św. Jerzego”.
- Xinomawro. Czerwona odmiana winogron, pochodząca i uprawiana głównie w Macedonii, ale najbardziej znana z apelacji Naoussa i Rapsani. Daje ciężkie wina o wybitnej zdolności do dłuższego dojrzewania. Dojrzałe wino nabiera nut pomidorów, oliwek. Bardzo taniczna, porównywalna do nebbiolo. Często kupażowana. Powszechnie uważana za najlepszą grecką odmianę. Jej nazwa oznacza „kwaśna czarna”.
- Malagousía. Ciekawa biała odmiana, która niemal zniknęła z Grecji i przez przypadek została uratowana przez kilku winiarzy z greckiej Macedonii. Prawdopodobnie daleka krewna któregoś z muskatów lub malwazji. Uprawiana dziś w całym kraju. Bardzo aromatyczna i szturmem zdobywająca grecki rynek. Daje lekkie, świeże, pachnące, często perliste wina do szybkiej konsumpcji.
- Kotsifali. Endemiczna czerwona odmiana z Krety (uprawiana głównie w okolicach Heraklionu). Daje wina bogate w alkohol i silnie aromatyczne, wymaga roku lub dwóch starzenia. Świetnie komponuje się w kupażach z mandilarią lub syrahem.
