Niedaleko pada jabłko od jabłoni, ale grono od winorośli już nieco dalej. Klasyczne szczepy winogron to krzyżówki, których pochodzenie trudno precyzyjnie ustalić. Głównie z powodu zaskakującego niepodobieństwa dzieci do własnych rodziców.
Z hybrydami bywa podobnie, choć w ich powstaniu istotną rolę odgrywał czynnik ludzki, przez co łatwiej ustalić ich rodowód. Chimery to już całkowicie dzieło człowieka powstałe w konkretnym celu. Cel jest jednak zawsze ten sam – zdrowy, słodki i dojrzały owoc, użyteczny do produkcji wina.
Wygoda i zadowolenie to cel, do którego dąży każdy organizm. Winorośli szlachetnej mogą je zapewnić ciepło, światło, woda, gleba zawierająca odpowiednie składniki oraz regularne i wyraźne zmiany pór roku. Może ona wtedy w spokoju rosnąć i rozmnażać się, zasiedlając nowe miejsca, gdzie znajdzie optymalne warunki. W naturalny sposób powstają wtedy rozmaite szczepy, dostosowane do różnorodnych warunków. Człowiek obserwował działania natury i od kiedy zainteresował się produkcją wina, zaczął selekcjonować te naturalne krzyżówki. Bardzo szybko zauważył też, że część roślin jest obupłciowa, co pozwala wyeliminować z upraw podział na nierodzące owoców męskie osobniki oraz wymagające zapylenia damskie rośliny. Ta rzadka cecha, charakteryzująca zaledwie kilka procent pierwotnej populacji, została wybrana, ponieważ znacznie zwiększała powodzenie zapylenia kwiatów. Dziś praktycznie wszystkie uprawiane Vitis vinifera(łac.) winorośl winorodna; nazwa botaniczna: Vitis vinifer... (...) to rośliny obupłciowe.
Stare anonimy
Owoce i znajdujące się w nich nasiona powstają w wyniku zapylenia kwiatów. Rośliny łączą swój materiał genetyczny, w wyniku czego powstaje nowa roślina o nowych cechach. Dzieje się tak również w wypadku roślin obupłciowych. Nie jest to pożądane, gdy winiarz dalej chce robić wina z wybranego uprzednio szczepu. Aby rozmnożyć dokładnie taką samą roślinę, należy stworzyć sadzonki z fragmentów rośliny albo odkłady, czyli zakopane fragmenty łodyg wytwarzające po pewnym czasie własne korzenie. Powstaje w ten sposób klon rośliny macierzystej o tych samych właściwościach, rodzący te same owoce.
Natura wybiera osobniki najlepiej przystosowane do warunków, człowiek – najbardziej przydatne dla jego potrzeb. Krzyżówki o najkorzystniejszych dla ludzi cechach dały początek pierwszym popularnym szczepom. Nie poznamy jednak ich nazw, ponieważ od początku historii winiarstwa najważniejsza była geograficzna identyfikacja miejsca produkcji wina, a nie szczepów, z których je zrobiono. Tak było w starożytnej Mezopotamii, gdzie pojawia się w źródłach pisanych określenie „winonapój uzyskiwany na drodze całkowitej lub częściowej fer... (...) z gór”, co oznaczało tereny dzisiejszego północnego Iranu i wschodniej Turcji. W Egipcie faraońskim chwalono wina z zachodniej Delty Nilu. W Grecji porównywano wina pochodzące z różnych wysp i regionów. Dopiero w okresie dominacji Rzymu Pliniusz wymienił z nazwy najlepsze odmiany winorośli takie jak aminejskie, które dzielił na pięć pododmian, nomentiańskie i apiańskie z dwoma pododmianami. Odróżnia je od greckich odmian takich jak greacula, eugenia i rhaetic. Zauważa też, że pochodzący z Galii szczep allobrogijski może znieść przymrozki. Wiele z tych nazw to jednak znów terminy geograficzne, nie mamy więc pewności, czy są to rzeczywiście szczepy we współczesnym rozumieniu.
Sieroty po cesarstwie
Możemy jednak przypuszczać, że tam, gdzie była ciągłość upraw winorośli i produkcji cenionych win, istniały szczepy, które nazwano i klonowano. Jednak gdy nadchodzą kataklizmy społeczne, upadają cywilizacje i zmieniają się kultury. Winnice pozbawione opieki dziczeją i pamięć o uprawianych niegdyś szczepach zanika. Pojawiają się nowe krzyżówki i potrzebna jest nowa selekcja. Większość współczesnych szczepów jest owocem chaosu po upadku Cesarstwa Rzymskiego i odrodzenia cywilizacji w średniowieczu.
Prowadzone od końca XX wieku badania DNA pokazały, że wiele z nich jest blisko ze sobą spokrewnionych. Pierwszym zidentyfikowanym genetycznie komercyjnym szczepem był cabernet sauvignonfrancuska, klasyczna, najbardziej rozpowszechniona i po.... Dzięki badaniom przeprowadzonym na uniwersytecie w Davis w 1996 roku, okazało się, że jest to krzyżówka powstała w XVIII wieku, a oboje rodzice to bardzo popularne odmiany. Były nimi cabernet francczerwona odmiana winogron, jedna z bardziej rozpowszechniony... (...) i sauvignon blancjedna z najbardziej rozpowszechnionych na świecie białych ..., co było dużym zaskoczeniem. To rzadkość, by dwa bardzo dobre szczepy dały początek wybitnemu. Najczęściej owocem takiego związku jest jakieś Vitis enfant terrible.
Kolejne badania przyniosły nie mniejsze niespodzianki. Na przykład rieslingbiała odmiana winogron uważana za jedną z najlepszych i n..., chardonnayfrancuska odmian białych winogron, jedna z najbardziej rozp... i furmintwęgierska odmiana białych winogron uprawiana głównie w r... mają wspólnego rodzica, którym jest gouais blanc. Zaś sauvignon blanc i chenin blancfrancuska odmiana białych winogron, obecnie jedna z najbard... (...) pochodzą od savagnin. Tak jak w rzymskiej maksymie, że tylko matka jest pewna, często brak nam informacji o ojcu. Udało się jednak ustalić, że drugim rodzicem chardonnay jest pinot. Skomplikowane drzewa genealogiczne określają gouais blanc, savagnin i pinot jako kluczowe szczepy rodzicielskie dla większości istniejących dziś i komercyjnie wykorzystywanych odmian. Być może ich korzenie tkwią jeszcze w rzymskich ruinach.
We współczesnych laboratoriach powstaje dużo krzyżówek, ale tylko niektóre z nich opuszczają uprawy badawcze i są dopuszczone do produkcji wina. Najważniejszymi przykładami są müller-thurgau, powstały z rieslinga i madeleine royale, ruby cabernet z carignanfrancuska odmiana czerwonych winogron uprawianych głównie ... (...) i cabernet sauvignon oraz pinotagepołudniowoafrykańska odmiana czerwonych winogron, krzyżó... (...) z pinot noirPinot noir należy do wielkiej rodziny rodziny pinotów i&nb... i cinsault. Wysoka plenność jest jednak ich jedyną zaletą. Przez większą część XX wieku to wystarczało, zwłaszcza w Niemczech i Nowej Zelandii, gdzie dziecko doktora Müllera było najchętniej uprawianym szczepem.
Winorośle hybrydowe
Hybrydy wymagają połączenia dwóch różnych gatunków winorośli. Ponieważ naturalny zasięg występowania Vitis vinifera nie pokrywał się z innymi gatunkami, pojawienie się jej hybryd wymagało działania człowieka. Impulsem do stworzenia krzyżówek międzygatunkowych była idea uprawy winorośli szlachetnej w zimnych klimatach, gdzie tylko jej zimnolubni kuzyni mogą przetrwać. WinoroślVitis vinifera.. szlachetna nie może rosnąć w miejscu, gdzie zimą temperatury spadają poniżej −15 ºC.
Wymieszania genów pierwsi dokonali europejscy osadnicy w Ameryce, doprowadzając do połączenia Vitis vinifera z Vitis lambrusca i Vitis aestivalisjeden gatunków winorośli amerykańskiej.Występuje najczę... (...). Pomimo różnic zapylenie i rozwój nowej rośliny okazały się możliwe. Pozwoliło to przetrwać chociaż części genów winorośli szlachetnej w obcym środowisku. Do dziś uprawia się na wschodnim wybrzeżu USA hybrydy takie jak norton, concord i niagara. Dają one wina o specyficznym ostrym smaku, ale tylko one mogą przetrwać tamtejsze mroźne zimy.
Z podobnych powodów hybrydy są popularne w Polsce. Rondo i regent to czerwone hybrydy, które dobrze przyjęły się w naszych warunkach i dają relatywnie dobre wina. Rondo ma w swoim rodowodzie geny Vitis amurensisgatunek winorośli azjatyckiej.Występuje najczęściej na o... (...), czyli tolerującego mrozy gatunku azjatyckiego. W niemieckiej legislacji funkcjonuje ono jako winorośl szlachetna. Anglia również musi w pewnej mierze korzystać z odmian hybrydowych. Często jest to biały seyval blanc, z którego produkuje się wino musującewino zawierające dwutlenek węgla.CO2 może znaleźć się ... (...), a niekiedy nawet beczkuje. Ogólnie hybrydy pełnią jednak rolę ersatzu i trudno oczekiwać, że ich sytuacja kiedyś się poprawi.
Hybryda w chimerę
Powstanie całkowicie sztucznego tworu, jakim jest chimera winorośli, wymagało wyjątkowo ważnych powodów. Były nimi plagi chorób winorośli szlachetnej, jakie nawiedziły Europę w XIX wieku. Wszystkie pochodziły z Ameryki i prawie doprowadziły do upadku kilkutysiącletnią kulturę produkcji wina. Najpierw przybył mączniak prawdziwy, potem filokseragatunek mszycy, niezwykle groźny szkodnik winorośli.Atak m..., a na koniec mączniak rzekomy. Vitis vinifera nie miała na nie odporności, ale jej amerykańscy krewni tak. Próby powtórzenia działań osadników z Ameryki nie zadowoliły jednak nikogo w Europie. Jakość wina z hybryd była zdecydowanie gorsza, a do tego nie były one wystarczająco odporne na filokserę. Najbardziej dotknięta plagami Francja kontynuowała eksperymenty, żadne jednak nie dawały roślinom odporności. Powodem był zbyt duży wpływ materiału genetycznego Vitis vinifera na budowę i działanie rośliny. Problem ten rozwiązano, stosując zaszczepianie szlachetnej winorośli na układzie korzeniowym amerykańskich gatunków. Tak powstała chimera składająca się z dwóch różnych organizmów, zrośniętych w jedną całość. Same korzenie początkowo pobierano z gatunków amerykańskich Vitis riparia, Vitis rupestrisjeden gatunków winorośli amerykańskiej.Występuje najczę... (...) i Vitis berlandieri, ale obecnie używa się ich hybryd. Ponieważ filoksera wciąż pozostaje groźna, zdecydowana większość wina, które produkuje się na świecie, pochodzi z owoców chimer o hybrydowych korzeniach.
Poczynając od selekcji, przez krzyżówki, hybrydy i chimery tak bardzo udomowiliśmy winorośl, że bez nas nie może już sama żyć – podobnie jak my bez wina.
