Historia naszej wiedzy o polifenolach, związkach organicznych pochodzenia roślinnego, w które szczególnie bogatebogate – termin degustacyjny na określenie wina, w który... (...) jest winonapój uzyskiwany na drodze całkowitej lub częściowej fer... (...) czerwone, staje się coraz bardziej zawiła. Zwłaszcza rok 2012 obfituje w nowe zaskakujące (zarówno pozytywnie, jak i negatywnie) informacje.
Największą i najlepiej poznaną grupą związków polifenolowych są flawonoidy liczące setki związków chemicznych, z których większość może oddziaływać na nasze zdrowie. Dzielą się one na kilka klas, których występowanie w pokarmach jest zróżnicowane (patrz tabela). Polifenole to nie tylko flawonoidy, czego najlepszym przykładem jest słynny resweratrol.
Niewątpliwie wino jest szczególnie bogatym źródłem polifenoli, zwłaszcza resweratrolu. Polifenole znajdują się niemal wyłącznie w winie czerwonym, gdyż związki te są obecne w skórkach lub pestkach, a nie soku winogron. Alkohol zawarty w winie jest ponadto dobrym ich rozpuszczalnikiem, dlatego polifenole z wina są dla nas lepiej przyswajalne niż z innych źródeł.
Od wielu lat słyszymy o dobrodziejstwach zdrowotnych płynących z polifenoli i nadziejach związanych z ich rolą w profilaktyce, a być może i leczeniu wielu chorób cywilizacyjnych np. nowotworów, miażdżycy, cukrzycy, chorób neurodegeneracyjnych i innych.
W tym roku ukazało się jedno z bardziej przekonujących badań dokumentujących rolę flawonoidów w diecie. Wykonano je u blisko 100 tysięcy uczestników (średnia wieku 70 lat) amerykańskiego programu Cancer Prevention Study II Nutrition Cohort. W ciągu siedmiu lat rejestrowano sposób odżywiania się uczestników badania, oceniając za pomocą ankiety częstość spożywania 152 rodzajów żywności. Stwierdzono, że niektóre z klas flawonoidów (pierwsze pięć klas wymienione w tabeli) zmniejszają śmiertelność z powodu chorób sercowo-naczyniowych o 18 proc. W przypadku śmiertelności wywołanej udarem mózgu u mężczyzn było to aż 37 proc.
Niewiele wiemy jednak o szczegółowych mechanizmach działania polifenoli. Ostatnio najwięcej doniesień dotyczyło resweratrolu, wskazując na jego potencjalną rolę w długowieczności. Dlatego środowisko naukowe, a zaraz potem opinię publiczną zmroziły doniesienia o fałszerstwach popełnionych przy publikacjach naukowych dotyczących resweratrolu przez amerykańskiego uczonego Dipaka Dasa. Wielomiesięczne dochodzenie prowadzone przez macierzysty uniwersytet dr. Dasa doprowadziło do zwolnienia go z pracy oraz do wycofania kilku publikacji naukowych. O tym, jak istotne w tym temacie były to prace, świadczy fakt, że w polsko- i angielskojęzycznej wersji Wikipedii są nadal one cytowane jako ważne i dokumentujące korzystne własności resweratrolu.
Doniesienia o tym fałszerstwie odbiły się szerokim echem i spowodowały podważenie wiarygodności dotychczasowej wiedzy medycznej nie tylko o samym resweratrolu, ale i o korzystnych własnościach zdrowotnych polifenoli oraz umiarkowanego spożywania wina czerwonego. Do dziś w trakcie wykładów dla lekarzy spotykam się z opiniami o wielkim oszustwie dotyczącym polifenoli. O ile jednak fałszerstwa naukowe powinny być surowo karane, to wspomnieć należy, że najprawdopodobniej w tym przypadku dotyczyło to korygowania przy pomocy programu Photoshop rycin pochodzących z tzw. badania „Western blot”, służącego do wykrywania i rozdziału białek w eksperymentach medycznych.
W jakim stopniu podważa to całkowicie wyniki dr. Dasa, pokaże oficjalnie prowadzone śledztwo. Należy równocześnie pamiętać, że istnieje kilkaset prac z wielu innych ośrodków naukowych dokumentujących korzystne własności resweratrolu.
Jak na ironię losu w tym samym czasie ukazały się chyba najważniejsze dotychczas wyniki badań tłumaczące mechanizmy działania resweratrolu, które w przyszłości mogą się stać podstawą stworzenia nowych leków. Opublikowali je uczeni z Narodowego Instytutu Zdrowia USA w niezwykle prestiżowym czasopiśmie Cell.
Badacze stwierdzili, że resweratrol u zwierząt laboratoryjnych hamuje określone enzymy wewnątrzkomórkowe (fosfodiesterazę PDE-4), które następnie uruchamiają serię przemian w komórce, z których jedna powoduje aktywację białka związanego z procesami starzenia (sirtuiny-1). Hamowanie PDE-4 wywołuje również silny efekt przeciwzapalny, z czym badacze wiążą nadzieje na powstawanie nowych leków opartych na działaniu resweratrolu.
Niemal równocześnie w American Journal of Clinical Nutrition ogłoszono wyniki badania u ludzi, które może potwierdzać działanie przeciwzapalne resweratrolu zawartego w czerwonym winie. Badanie przeprowadzono u ochotników płci męskiej z grupy wysokiego ryzyka, którzy spożywali czerwone wino zawierające 30 gram alkoholu, czerwone wino bezalkoholowe w tej samej ilości oraz gin (zawierający 30 gramów alkoholu). Każdy z napojów był podawany codziennie przez cztery miesiące.
Przed oraz po każdym okresie oznaczano stężenie biomarkerów przeciwzapalnych. Wykazano, że sam alkohol ma pozytywne działanie, tak jak bezalkoholowe czerwone wino, ale najwięcej korzyści przyniosło spożywanie zwykłego czerwonego wina. Profesor Estruch, który był głównym autorem tego badania, tak skomentował swoje wyniki: „Zalecamy umiarkowane picie czerwonego wina, aby uzyskać działanie przeciwzapalne, które może wpływać ochronnie na serce. Osoby niepijące alkoholu mogą również korzystać z pozytywnego działania polifenoli, pijąc bezalkoholowe czerwone wino”.
Zatem po okresie zachwiania i niepewności powraca entuzjazm do badań nad mechanizmami działania polifenoli. Wraca również nadzieja na stworzenie nowych leków wykorzystujących naturalne produkty roślinne.
A my? Po prostu jedzmy jak najwięcej warzyw i owoców bogatych w polifenole oraz z umiarem korzystajmy z dobrodziejstw „fitomacierzy” czerwonego wina.
