Co warto wiedzieć o winie ze Słowenii
Słowenia nieczęsto pojawia się w zestawieniach typu „10 regionów winiarskich, które musisz zobaczyć, nim umrzesz”. Zupełnie niesłusznie, bo winnice miewają tu spektakularne położenie. Za to Słoweńcy okupują czołowe miejsca w światowych rankingach ilości wypijanego wina per capita, przy okazji wykazując patriotyczne zaangażowanie.
Kultura wina i tradycje winiarskie Słowenii
Jeden z dwóch milionów mieszkańców tego niewielkiego kraju wypija w ciągu roku 39 litrów wina (dziesięć razy więcej niż Polak), z czego 82 procent to wina słoweńskie. Trudno się dziwić, skoro na terenie wielkości województwa podlaskiego uprawia się winorośl na około 22 tysiącach hektarów, a różnorodność powstających tu win zaspokoić może większość winiarskich fantazji. Przeważają lekkie wina białe, ale nie braknie też mocno zbudowanych win czerwonych; od krystalicznych rieslingów i sauvignon blanc ze wschodu po oleiste rebule i chardonnay z zachodu. Od niskoalkoholowych „claretów” z Posavja po czarne terany z Krasu. Lokalne odmiany i kupaże, o nazwach, na których języki łamią nawet bracia Słowianie: haložan, janževec, ljutomerčan, jeruzalemčan, svečinčan to część wielkiej tradycji ludowej, podobnie jak Osmice, czyli osiem dni sprzedaży wina bez podatku, prosto z piwniczki winiarza umajonej reklamą w formie wianka z bluszczu.
Klimat i odmiany Słowenii
Słowenii nie ominął szał karczowania starych winogradów i zastępowania autochtonicznych odmian – zwykle mniej wydajnych i osiągających mierne poziomy cukru – bordoskimi światowcami. To się jednak zmienia i młode pokolenie enologów odkurza zapomniane tradycje, eksperymentując jednocześnie z ekologią.
Winnice słoweńskie są rozdrobnione, przeważają działki kilkuhektarowe i mniejsze. Z drugiej strony ledwo jedenastu wielkich producentów (spadkobiercy socjalistycznych spółdzielni) wytwarza ponad połowę słoweńskiego wina. Uprawa nie jest łatwa, ponieważ 90 procent terytorium Słowenii zajmują góry i wyżyny. Z wyjątkiem terenów nadmorskich i równin tuż przy granicy z Węgrami, większość winnic położona jest od 200 do 400 m n.p.m. z nachyleniami zboczy przekraczającymi bezpieczne 15 procent. To naturalnie ogranicza wydajność i stwarza warunki do jakościowych popisów, ale część winogrodników, czy chce czy nie, doświadcza heroicznego wymiaru winiarstwa.
Trzy dominanty klimatu, pomiędzy którymi rozpięta jest mapa upraw winorośli Słowenii, to wysokie Alpy Julijskie na północy, Nizina Panońska na wschodzie i Adriatyk na południowym zachodzie. One oraz historyczne zaszłości (ponad pięćset lat panowania Habsburgów i silny wpływ kultury włoskiej) tworzą tak różne i fascynujące oblicza słoweńskiego winiarstwa.
Regiony i subregiony winiarskie Słowenii
Primorska (8 tys. hektarów)
To rozciągający się wzdłuż granicy z Włochami region, mający ze swoim italskim sąsiadem sporo wspólnego. Pomijając przeciętą na pół szablą alianckich decyzji stolicę regionu Gorycję, większość winnic słoweńskich ma po drugiej stronie swoje bliźniacze wydanie. Podregion Goriška Brda konkuruje z fruliańskim Colli Orientali del Friuli, a słoweński Kras z włoskim Corso. Po dwóch stronach granicy królują te same odmiany i panują podobne warunki.
Goriška Brda
Malownicze wzgórza Goriški Brdy korzystają z chłodnych powiewów alpejskich z północy i gorących śródziemnomorskich znad Adriatyku. Na równie urodziwych co toskańskie pochyłościach uprawia się sporo odmian międzynarodowych: chardonnay, sauvignon blanc, pinot grigio, merlot i cabernet sauvignon, ale gwiazdą jest tu autochtoniczna rebula (piszemy o niej na kolejnych stronach). Inna miejscowa odmiana, czyli picolit, daje słodkie, ekstraktywne i bardzo drogie wina. Winnice poprzetykane są tu gajami oliwnymi (co ciekawe, ich nasadzenia są dość młode) i sadami czereśniowymi.
Vipavska Dolina
Vipavska Dolina swoje istnienie zawdzięcza rzece o tej samej nazwie oraz występującym na całym terenie południowo-zachodniej Słowenii zjawiskom krasowym. Przeważają tu małe, rodzinne przedsięwzięcia, często z kilkusetletnią tradycją. W 1689 roku pisarz i historyk Janez Vajkard Valvasor zanotował, że w dolinie produkuje się więcej wina niż chleba. Do dziś winiarstwo jest w tym rolniczym zakątku podstawowym źródłem dochodów. Prócz win z odmian burgundzkich i bordoskich mieszanek powstają tu zacne kupaże z barberą. Historyczna odmiana zelén, dająca lekko ziołowe (lawenda!), zrównoważone kwasowością wina to prawdziwa gwiazda Vipavy.
Kras
Kras po słoweńsku, Karst po niemiecku i Corso po włosku – specyfikę tego okręgu tworzą położenie na rozległym płaskowyżu na wysokości około 250 m n.p.m, wiejący zimą z północy suchy wiatr burja i czerwony odcień gleby. Terra rosa dała nazwę najsłynniejszemu winu tej części Słowenii. Powstający z odmiany refošk (refosco) teran wyróżnia mocny aromat ciemnych owoców, wysoka kwasowość, ekstraktywność i głębia koloru. Słoweńcy mówią o nim „črne vino” i chwalą jego prozdrowotne właściwości. Musujący wariant wytwarzany jest metodą tradycyjną i dojrzewa w jaskiniach krasowych.
Slovenska Istria
Refošk rośnie także na południowych rubieżach winiarskiej Słowenii, na kawałku Istrii należącym do tego kraju, ale rządzi tu aromatyczny duet: malvazija i muscat rumeni. Także w wersji słodkiej z predykatem.
Podravje (10 tys. hektarów)
Ten region z klimatem kontynentalnym, zdecydowanie mroźniejszymi zimami i gorącym latem, to królestwo win białych. Region dzielony jest tradycyjnie na Štrajerska (Styria) i niewielkie Prekmurje. Ten ostatni obszar do 1918 roku należał do Węgier, a dziś produkuje się tu sporo białych win z predykatem, zaś połowę areału winnic zajmuje laški rizling.
Štrajerska
Štrajerska to konglomerat sześciu małych regionów, z których na gwiazdę o międzynarodowej renomie wyrósł Ljutomer-Ormoż. Między tymi dwiema niewielkimi miejscowościami rozciągają się malownicze, diabelsko strome wzgórza, poprzecinane biegnącymi w różnych kierunkach rzędami winorośli. Bliskość dwóch rzek: Drawy i Mury, marglowo-wapienna gleba oraz chłodne noce tworzą jedyne w swoim rodzaju warunki do produkcji wybitnych, docenionych m.in. przez Jancis Robinson białych win: pinotów, rieslinga, sauvignon blanc czy furminta zwanego tu „šipon”.
Pobliskie Halože ciągnie się ponad 30-kilometrowym pasem wzgórz u stóp Drawy. Wina, w przeważającej części białe, wytwarza się i przechowuje w uroczym miasteczku Ptuj, niegdyś ważnym mieście Cesarstwa Rzymskiego, wokół którego legioniści sadzili winnice. Miejscowy blend haložan służy jako aromatyczna podstawa spritzera, choć jego poważniejsze egzemplarze świetnie się starzeją. Maribor słynie z aromatycznej bieli, a miasto o tej nazwie z najstarszej na świecie owocującej winorośli.
Serce Podravja bije w Srednje Slovenske Gorice, z przedwojennymi rocznikami win z predykatem arhivsko vino w piwnicach tutejszych winiarni. Radgona-Kapela rozciąga się zaś wąskim pasem z północy na południe i słynie z tradycji wyrobu win musujących (radgonska penina) sięgających połowy XIX wieku. Tu także powstają doskonałej jakości wina słodkie.
Smarje–Virštajn
W graniczącym z Posavjem subregionie Smarje–Virštajn dziesiątki niewielkich winnic oferują świeże wina z odmiany laški rizling, który wraz z pysznymi serami i sielskimi widokami tworzą bardzo naturalną ofertę agroturystyczną. Nic dziwnego, że stąd właśnie pochodzi pierwsze wino biodynamiczne Słowenii z marką Demeter na etykiecie.
Posavje (4,3 tys. hektarów)
Dolenjska, Bela Krajina, Bizeljsko Sremič
Posavje jest regionem zdecydowanie mniejszym od pozostałych, ale wyróżnia go gorąca miłość do odmian czerwonych oraz bardzo specyficzne wino o wymownej nazwie cviček (szczypiący). To blend od stuleci wytwarzany w okręgu Dolenjska, głównie z odmiany žametna črnina, obdarzonej wysoką kwasowością i niskim poziomem cukru. Żeby wino było pijalne, dodaje się do niego białych, łagodnych win otrzymując w efekcie lekki, niskoalkoholowy (8–10%) napój o walorach prozdrowotnych. Sąsiadujące z Dolenjska okręgi to zmieniająca się z wolna w krainę (białych) pinotów Bela Krajina oraz Bizeljsko Sremič znany z modrej frankiji i win musujących. Posavje słynie z malowniczych domków winiarskich zwanych zidanice – dziś chętnie przerabianych na agroturystyczne sypialnie.
